ခ----ခက္ႀကီး ၄-ပါး၊ မွ ခြဲထားစပ္မ်ား၊

ခက္ႀကီး ၄-ပါး၊ ေက်ာ္ေရွာင္လႊား၊ မမွားခ်မ္းသာရာ။ ။ သုေတသီတို႔အတြက္ ဥမၼာဒႏၲီပ်ိဳ႕မွ ၃-ပါးယူ၍ စတုတၳ တစ္ပါးကို က်မ္းဆရာက ျဖည့္စြက္လိုက္သည္။
(၁) စစ္ေရး မက္ေရး၊ ရန္သူေဘးေၾကာင့္၊ အေျပးအလြဲ၊ ေဆြမ်ိဳးကြဲသား၊ ျပည္ထဲေရးရာ၊ ခက္သည္သာတည္း။
(၂) အစာအစား၊ ထြားထြားျမည့္ေၾက၊ ရွားပါးေလ၍၊ ေသေက် ေပ်ာက္စဲ၊ ငတ္မြတ္ကဲလွ်င္၊ ျပည္ထဲေရးထက္၊ ၀မ္းေရးခက္၏။
(၃) ထို႔ထက္မွာမူ၊ ခ်စ္ခင္သူႏွင့္၊ အတူတကြ၊ မေပါင္းရဘဲ၊ တမ္းတပူေဆြး၊ သူႏွင့္ေ၀းေသာ္၊ ျပည္ထဲေရးႏွင့္၊ ၀မ္းေရးတို႔ထက္၊ လြမ္းေရးခက္၏။
(၄) အထက္ေဖၚျပ၊ ခက္သံုး၀ထက္၊ ခက္လွတစ္ပါး၊ ထိုအစားကား၊ မပါး ထူးထံု၊ အလြန္ႏံုအ၊ ပမာဏကို၊ ဘာမွ်မသိ၊ ထိုသူထည့္၍၊ မရွိတာထက္၊ မသိခက္သည္၊ ခက္ဘိတရား၊ မ်ိဳးေလးပါးတည္း။

ခက္မ ၅-ျဖာ၊ ကိုယ္ခႏၶာ၊ က်မ္းလာ ခြဲျခားသိ။ ။ လူသတၱ၀ါ ပဋိသေႏၶေနရာ၀ယ္၊ ပဌမ ကလလေရၾကည္၊ ဒုတိယ အျမႇဳပ္၊ တတိယ သားတစ္ကေလး၊ စတုတၳ အသားစိုင္ႀကီး၊ ၎င္းအသားဆိုင္ႀကီးမွ တစ္ဆင့္၊ "ဦးေခါင္း, လက္ႏွစ္ဖက္ ေျခႏွစ္ဖက္"ေပါင္း ၅-ပါးျဖစ္ေပၚလာသည္ကို ခက္မငါးျဖာေခၚသည္။

ခင္ပြန္းေကာင္းအဂၤါ ၇-ပါး။ ။ သတၱဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၄၂၁- ၄၂၂။ ႒။ ၁၆၂-၌ အက်ယ္႐ႈ။ မိတ္ေဆြေကာင္းတို႔၌ ရွိထားရမည့္ ကိုယ္က်င့္တရား ၇-ပါး။
(၁) ဒုဒၵတံ ဒဒါတိ- ေပးႏိုင္ခက္ေသာ ၀တၳဳပစၥည္းကို ေပး၏၊
(၂) ဒုကၠရံ ကေရာတိ- ျပဳႏိုင္ခက္ေသာ ၀တၱရားကိုျပဳ၏၊
(၃) ဒုကၡမံ ခမတိ- အလြန္အမင္း သည္းခံ၏၊
(၄) ဂုယွမႆ ပရိဂုယွတိ- လွ်ိဳ႕၀ွက္ထုိက္ေသာအမႈကို မေပၚေအာင္ လွ်ိဳ႕၀ွက္ထားတတ္၏၊
(၅) ဂုယွမႆ အာ၀ီ ကေရာတိ- လွ်ိဳ႕၀ွက္အပ္ေသာအမႈကို သူ႔အား လွ်ိဳ႕၀ွက္ရန္ ေျပာၾကားေပး၏၊
(၆) အာပဒါသု န ၀ိဇဟတိ- ေဘးရန္ႀကံဳေသာအခါတို႔၌ မစြန္႔ မပစ္ထားခဲ့၊
(၇) ဓန ခိေဏန နာတိ မညတိ- ပစၥည္းမြဲေတ ဆင္းရဲေနေသာ္လည္း မထီမဲ့ျမင္မျပဳ။

ခင္ပြန္းႀကီး ၁၀-ပါး။ ။ ေတမိယဇာတက။ ပါ။ ဒု။ ၁၅၀။ ေက်းဇူးမေမ့အပ္ မျပစ္မွားအပ္ေသာ မိတ္ေဆြေကာင္းႀကီး ဆယ္ေယာက္။
(၁) ဗုဒၶ- သဗၺၫု ျမတ္စြာဘုရားသခင္၊
(၂) ပေစၥကဗုဒၶ- ဘုရားငယ္ေခၚ ပေစၥကဗုဒၶ၊
(၃) အရဟႏၲ-အာသေ၀ါကုန္ၿပီးေသာ ရဟႏၲာ၊
(၄) အဂၢသာ၀က-ျမတ္စြာဘုရား၏ လက္ယာရံ လက္၀ဲရံေခၚ သာ၀ကမ်ား၊
(၅) မာတာ- ေမြးသမိခင္၊
(၆) ပိတာ- ေမြးသဖခင္၊
(၇) ၀ုဒၶါပစာယန- အသက္ သိကၡာ ဂုဏ္၀ါ သီလ အာစာရ အမ်ိဳး စသည္တို႔၌ မိမိထက္ႀကီးျမတ္၍ ႐ိုေသအပ္သူမ်ား၊
(၈) အာစရိယ- သြန္သင္ဆံုးမ ပညာသင္ေပးတတ္ေသာ ဆရာျမတ္၊
(၉) ဟိတ ကရ- ထမင္း အေဖ်ာ္ အိပ္ယာေနရာ အ၀တ္ပုဆိုးစေသာ အာမိသႏွင့္တကြ တစ္စံုတစ္ခု ေက်းဇူးရွိဖူးသူ မွန္သမွ်၊
(၁၀) ဓမၼကထိက- ေကာင္းက်ိဳးရေရးအတြက္ တရားေဟာေပးသူ တရားေဟာ္ဆရာ။

ခဏႀကီး ၉-ပါး။ ။ အ႒ကၡဏေခၚ သာသနာေတာ္ႏွင့္မေလ်ာ္ေသာ ဌာန (ရပ္ျပစ္ ၈-ပါးႏွင့္ ဗုဒၶဳပၸါဒ န၀မကၡဏကို ေပါင္းေသာ္) ခဏႀကီး ကိုးပါးျဖစ္၏။

ခဏငယ္ ၃-ခ်က္။ ။ အဘိဓမၼာ ေ၀ါဟာရျဖစ္သည္။
(၁) ဥပါဒ္- ႐ုပ္ နာမ္တို႔၏ ျဖစ္ဆဲခဏ၊
(၂) ဌီ- ႐ုပ္ နာမ္တို႔၏ တည္ဆဲခဏ၊
(၃) ဘင္- ႐ုပ္နာမ္တို႔၏ ခ်ဳပ္ဆဲခဏ။

ခႏၲီအက်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ (သည္းခံျခင္းအက်ိဳး ၅-ပါး)မွာ ၾကည့္ေလ။

ခႏၲီတရား ၂-ပါး။ ။ ေကာင္းမႈ လုပ္ငန္းတရားအတြက္ သည္းခံျခင္းမ်ိဳး ၂-ပါး။
(၁) အဓိ ၀ါသန ခႏၲီ- ခ်မ္း ပူဆာ မြတ္ စသည္မ်ိဳးႏွင့္ အမ်က္ေဒါသစသည္တုိ႔ကိုပါ သည္းခံေအာင့္အည္းမႈမ်ိဳး၊
(၂) အႏုေလာမ ခႏၲီ-ဥဒယဗၺယဥာဏ္မွစ၍ အႏုေလာမဥာဏ္အထိကို ေခၚသည္၊
"အႏုေလာမ ခႏၲီတိ န၀ ၀ိပႆနာ ဥာဏာနိ"။

ခႏၲီပါရမီတရားမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ လူ နတ္ နိဗၺာန္ကို ရည္မွန္း၍ ၾကမ္းတမ္းျပစ္မွားမႈေဒါသတို႔မွ သည္းခံျခင္းတရား၃-ပါး။
(၁) ခႏၲီပါရမီ- ေရႊ ေငြ ဥစၥာစသည့္ အပျဖစ္ေသာ ၀တၳဳပစၥည္းတို႔အတြက္ သည္းခံျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) ခႏၲီ ဥပပါရမီ- ေျခ လက္ မ်က္စိစေသာ ကိုယ္တြင္း၀တၳဳတို႔အတြက္ သည္းခံျခင္း၊
(၃) ခႏၲီ ပရမတၳ ပါရမီ- မိမိအသက္ကို သတ္ျဖတ္ဖ်က္ဆီးရာ၌ သည္းခံျခင္းမ်ိဳး။

ခႏၶာ ၃-ပါး၊ ျမတ္ဘုရား၊ ေဆာင္ထား ကိုယ္၌သာ။ ။ သုတ္သီလကၡန္ သုဘသုတ္၌ ေဟာေတာ္မူသည္။
(၁) သီလကၡႏၶာ- သီလေစာင့္စည္းမႈ တရားစု၊
(၂) သမာဓိကၡႏၶာ- တည္ၾကည္မႈ စ်ာန္သမာဓိ တရားစု၊
(၃) ပညာကၡႏၶာ- ၀ိပႆနာÓဏ္ ပညာတရားစု။

ခႏၶာ ၅-ခု၊ ဆင္းရဲစု၊ ၾကည့္႐ႈဖ်က္ဆီးရာ။ ။ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္။ ပါ။ ၁။ ၎င္း။ ႒။ ၂၂၉-၌ အက်ယ္႐ႈ။ ႐ုပ္ နာမ္ တရားတို႔၏ စုေပါင္းအမည္ ငါးပါး၊ လကၡဏာေရး ၃-ပါးျဖင့္ ဆင္ျခင္ဖ်က္ဆီးရာ၏။
(၁) ႐ူပကၡႏၶာ-႐ုပ္ ၂၈-ပါးကိုေခၚသည္၊ ႐ုပ္ခႏၶာ၊
(၂) ေ၀ဒနကၡႏၶာ- ေ၀ဒနာေစတသိက္ကိုေခၚသည္၊ 'နာမ္ခႏၶာ'
(၃) သညာကၡႏၶာ- သညာေစတသိက္ကိုေခၚသည္၊ 'နာမ္ခႏၶာ'
(၄) သခၤါရကၡႏၶာ- ေ၀ဒနာ သညာမွ တစ္ပါးေသာ ေစတသိက္ငါးဆယ္ကို ေခၚသည္၊ 'နာမ္ခႏၶာ'
(၅) ၀ိညာဏကၡႏၶာ- စိတ္တရားစုဟူသမွ်ကို ေခၚသည္၊ 'နာမ္ခႏၶာ'။

ခမည္းေတာ္သတ္၊ မင္းငါးရပ္၊ အျပတ္ လူထုရွင္း။ ။
(၁) ဆရာအေပါင္းမွားေသာ အဇာတသတ္မင္း၊ ခမည္းေတာ္ဗိမၺိသာရမင္းကိုသတ္ နန္းတက္၊
(၂) ဥဒယဘဒၵမင္း၊ ဖခင္အဇာအသတ္မင္းကိုသတ္ နန္းတက္၊
(၃) အႏု႐ုဒၶါမင္းသား၊ ဖခင္ ဥဒယဘဒၵမင္းကိုသတ္ နန္းတက္၊
(၄) မ႑မင္းသား၊ ဖခင္အႏု႐ုဒၶါမင္းကိုသတ္ နန္းတက္၊
(၅) နာဂဒါသမင္းသား၊ ဖခင္ မ႑မင္းကိုသတ္၍ နန္းတက္ေသာအခါ ျပည္သူလူထုက အဖသတ္မင္း ငါးဆက္ကိုအျပတ္
ရွင္းကာ မင္းအသစ္ ေရြးေကာက္၍ နန္းေျမႇာက္ၾကသည္။

ခရီးခက္ႀကီးမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ ၎င္း၏ သ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ကို (ကႏၲာရမ်ဳိး ၈-ပါး)၌ ျပဆိုခဲ့ၿပီ။

ခရီးရွည္ ေဒသစာရီသြားရျခင္း၏ အက်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ပဥၥဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၂၂၄။ ႒။ ၈၁-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) အသစ္အသစ္ တရားစကားကို ၾကားနာရျခင္း၊
(၂) ၾကားၿပီးသား တရားစကားကို ထပ္မံၾကားနာရ၍ သံသယကင္းျခင္း၊
(၃) ပရိတ္သတ္ထဲ၌ ရဲ၀ံ့စြာ ေျပာေဟာႏိုင္ျခင္း၊
(၄) အနာေရာဂါကင္းျခင္း၊
(၅) မိတ္ေဆြ ဒကာေပါမ်ားျခင္း။

ခါးႀကိဳးတန္ဆာ၊ မ်ိဳး ၅-ျဖာ၊ မိန္႔မွာ ရာဇ၀င္။ ။ ခါး၌ လွပေစရန္တန္ဆာဆင္ေသာ ေရႊ ေငြ ပုလဲစေသာရတနာႀကိဳးမ်ား၊
(၁) က၀ဥၥီ- ႀကိဳးတစ္သြယ္ရွိေသာ ခါးႀကိဳး၊
(၂) သတၱတိ- ခုနစ္သြယ္ရွိေသာ ခါးႀကိဳး၊
(၃) ေမခလာ- ရွစ္သြယ္ရွိေသာ ခါးႀကိဳး၊
(၄) ရတနာ- ဆယ့္ေျခာက္သြယ္ရွိေသာ ခါးႀကိဳး၊
(၅) ကလာပ-ႏွစ္ဆယ့္ငါးသြယ္ရွိေသာ ခါးႀကိဳး။

ခံု႐ံုးမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ တိုင္းျပည္ခ႐ိုင္ ႏိုင္ငံအရပ္ရပ္ရွိ႐ံုးေတာ္တို႔၌ မျပတ္မစဲ ခက္ခဲေသာတရားမ်ားကို ဆံုးျဖတ္ေပးရေသာ ခံု႐ံုးမ်ိဳး ၂-ပါး။
(၁) သမၼတခံု- ခံုေတာ္ေမာင္က်ဖမ္းတို႔ကဲ့သို႔ တစ္ဦးတစ္ေယာက္တည္းေသာသူကုိ အမ်ားက ၀ိုင္း၍ သမုတိေပးကာ ခံုသူႀကီးအရာ
တင္ေျမႇာက္လ်က္ အဆံုးအျဖတ္ကိုခံယူေသာ သမၼတခံု႐ံုး၊
(၂) ညိႇခံု-ျဖတ္ထံုးေပးခက္၍ နက္နဲေသာတရားမ်ိဳးကို အမ်ားခံုလူႀကီးတို႔စု႐ံုးကာ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္အမ်ိဳးမ်ိဳးေပး၍ေ၀ဖန္ဆံုးျဖတ္ရ ေသာ ညိႇခံု႐ံုး။

ခုနစ္ျပည္ေထာင္မင္း ၇-ပါး။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ ပရိနိဗၺာနသုတ္ ဓါတ္ေတာ္ေ၀ခဏ္း၌ ထင္ရွားေသာ သာသနာျပဳ မင္းမ်ား။
(၁) ရာဇၪဂိဟ္ျပည္ အဇာတသတ္မင္း၊
(၂) လိစၦ၀ီမင္း- လိစၦ၀ီျပည္၊
(၃) မလႅာမင္း မလႅာျပည္၊
(၄) ကပၸိလ၀တ္မင္း ကပၸိလ၀တ္ျပည္၊
(၅) အလႅကပၸမင္း အလႅကပၸျပည္၊
(၆) ေကာလိယမင္း ေကာလိယျပည္၊
(၇) ပါ၀ါမင္း ပါ၀ါျပည္။

ခိုးျခင္းအဂၤါ ၅-ပါး။ ။ ၎င္း၏သ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ကို (အဒိႏၷာဒါန္အဂၤါ ၅-ပါး)၌ ျပဆိုခဲ့ၿပီ။

ခိုးျခင္း ၂၅-ပါး။ ။ ပါရာဇိကဏ္ ပါဠိေတာ္ ၆၅။ ႒။ ပ-အုပ္။ ၂၆၃- ၃၃၀- ၃၃၁- ၃၃၂ တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။ ရဟန္းေတာ္မ်ားအတြက္ ပါရာဇိကဥပေဒပုဒ္မ ၂၊ အဒိႏၷာဒါန္သိကၡာပုဒ္၏ အေသးစိတ္ရွင္းလင္းခ်က္ ၂၅-ပါး။
(၁) နာနာဘ႑ ပဥၥက ေခၚ ပိုင္ရွင္မေပးေသာ သက္ရွိသက္မဲ့ ပစၥည္းဘ႑ာ အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ကို ေအာက္ပါနည္း ငါးပါးျဖင့္ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး။
(က) အာဒိနယ- ေက်ာင္း အိမ္ ေျမ ျခံစသည္တို႔ကို လိမ္ညာေသာနည္းျဖင့္ တရားဆင္ကာ စြဲဆို ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊ ပိုင္ရွင္က စိတ္ေလ်ာ့၀န္ခ်လိုက္လွ်င္ ပါရာဇိက၊
(ခ) ဟရဏ-သည္ပိုးထမ္းေဆာင္လာေသာ သူ႔ပစၥည္းကို ကိုယ့္ဥစၥာျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုစြပ္စြဲ၍ ထမ္းေဆာင္လာေသာ သူ၏ကိုယ္ေပၚမွ က်ေစလ်က္ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊ သူ႔ကိုယ္ေပၚမွခ်လိုက္သည္ႏွင့္ ပါရာဇိက၊
(ဂ) အ၀ဟရဏ-သူတစ္ပါးေခတၱအပ္ႏွံထားေသာ သူပိုင္ဥစၥာဘ႑ာကို မအပ္ပါဟူ၍လည္းေကာင္း ငါ့ဥစၥာျဖစ္သည္ ငါ့ဟာ ျပန္မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူးဟုလည္းေကာင္း၊ လိမ္ညာေျပာဆိုလ်က္ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊ ပိုင္ရွင္စိတ္ေလွ်ာ့၀န္ခ်သည္ႏွင့္ ပါရာဇိက၊
(ဃ) ဣရိယာပထ၀ိေကာပန- ထမ္းပိုးေဆာင္ရြက္လာေသာ သူတစ္ပါးဥစၥာကို ထမ္းေဆာင္ လာသူႏွင့္တကြ ထမ္းလာသည့္ဥစၥာကိုပါ ခိုးယူအံ့ေသာအႀကံျဖင့္ ပစၥည္းေရာလူပါ ခုိးယူျခင္းမ်ိဳး၊ ပိုင္ရွင္စိတ္ေလွ်ာ့ၿပီး ဒုတိယေျခလွမ္းၾကြသည္ႏွင့္ ပါရာဇိက၊
(င) ဌာနာစ၀န- သူခ်ထားေသာ ပစၥည္းဥစၥာကို ခုိးယူလိုစိတ္ျဖင့္ မူလေနရာမွ ေရြ႕ေအာင္ ၾကြေအာင္လုပ္ျခင္းမ်ိဳး၊ ေရြ႕သည္ ၾကြသည္ႏွင့္ ပါရာဇိက က်ေတာ့၏၊ နာနာဘ႑ ပဥၥကၿပီး၏။
(၂) ဧကဘ႑ ပဥၥက- ဤ၌ သက္ရွိ သ၀ိညာဏကျဖစ္ေသာ ဘ႑ာကိုသာ ယူရသည္၊ ခိုးယူျခင္းနည္း ငါးပါးမွာ နာနာဘ႑ပဥၥကအတိုင္း အာဒိနယ, ဟရဏ, အ၀ဟရဏ, ဣရိယာပထ ၀ိေကာပန, ဌာနာစ၀န နည္းတို႔ျဖင့္ အတူတူပင္မွတ္ေလ၊ ဧကဘ႑ ပဥၥကၿပီး၏။
(၃) သာဟတၳိက ပဥၥက- ဤ၌ သက္မဲ့ျဖစ္ေသာ အ၀ိညာဏကပစၥည္းကို ပိုင္ရွင္မေပးပဲ ေအာက္ပါငါးနည္းျဖင့္ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး။
(က) သာဟတၳိက မိမိကိုယ္တိုင္ ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ခုိးယူျခင္းမ်ိဳး။
(ခ) အာဏတၳိက-ဤသူ၏ဘ႑ာကို သြားခိုးေခ်ဟု ေစခိုင္းျခင္းမ်ိဳး၊
(ဂ) နိႆဂၢိယ- ကင္းခြန္ အေကာက္ေတာ္စသည္ မေပးရေအာင္ ဤဖက္နယ္ျခားမွ ထိုဖက္နယ္ေျမသို႔က်ေအာင္ ပစၥည္းဥစၥာကို ပစ္သြင္း၍ သို႔မဟုတ္ တစ္နည္းနည္းျဖင့္ ႀကံဆ၍ ခိုးယူသြားျခင္းမ်ိဳး၊
(ဃ) အတၳ သာဓက- ထိုသူ၏ဘ႑ာကို အခြင့္သာတဲ့အခါ စြမ္းႏိုင္တဲ့အခါကိုေစာင့္ၿပီး ခိုးယူလိုက္ရမည္ဟု ေစခုိင္းထားလ်က္ ခိုးယူေစျခင္းမ်ိဳး၊
(င) ဓုရ နိေကၡပ-တရား၌စြဲ၍ယူျခင္း လိမ္ညာလွည့္ပတ္၍ယူျခင္း၌ ဥစၥာပိုင္ရွင္က ငါေတာ့႐ႈံးပါၿပီ၊ ငါ့ဥစၥာေတာ့ မရေတာ့ ပါဘူးဟု ၀န္ခ်လိုက္ျခင္းမ်ိဳး၊ သာဟတၳိက ပဥၥက ၿပီး၏။
(၄) ပုဗၺ ပေယာဂ ပဥၥက- အရွင္မေပးေသာ ပစၥည္းဘ႑ာကို ေအာက္ပါနည္းငါးမ်ိဳးျဖင့္ ခိုးယူျခင္း။
(က) ပုဗၺ ပေယာဂ- ၎င္းခိုးနည္းကား အာဏတၳိကႏွင့္ သေဘာတူျဖစ္၏၊
(ခ) သဟပေယာဂ-လယ္ေျမ ျခံေျမစသည္ကို နယ္ျခားမွတ္တိုင္ငုတ္စသည္ကိုႏုတ္၍ ေရႊ႕ေျပာင္းစိုက္ႏွက္ခိုးယူျခင္း၊
(ဂ) သံ၀ိဓါ ၀ဟာရ- အခ်င္းခ်င္း စုေပါင္းတိုင္ပင္၍ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊ တိုင္ပင္စဥ္အခါက သေဘာတူ ပါသူသည္
ခုိးရာ၌ ပါပါ မပါပါ ပါရာဇိက၊
(ဃ) သေကၤတ ကမၼ- အခ်ိန္ကာလ နာရီအပိုင္းအျခား မွတ္သား ခ်ိန္းခ်က္လ်က္ ဤမည္ေသာဘ႑ာကို
ခိုးယူေတာ့ဟု ခိုးခိုင္းျခင္းမ်ိဳး၊ သူေပးေသာအခ်ိန္ႏွင့္ ပစၥည္းအတိုင္း ခိုးယူေသာ္ ပါရာဇိက၊
(င) နိမိတၱကမၼ- မ်က္စိမွိတ္ျခင္း၊ လက္ေျမႇာက္ျခင္းစေသာ အမွတ္နိမိတ္သညာ တစ္ခုခုထား၍ ခိုးခိုင္းျခင္းမ်ိဳး၊
နိမိတ္ျပဳလိုက္သည္ႏွင့္တစ္ၿပိဳင္နက္ ခိုးျငားအံ့နိမိတ္ျပသူ ပါရာဇိက၊ ပုဗၺပေယာဂပဥၥက ၿပီး၏။
(၅) ေထယ်ာ ၀ဟာရ ပဥၥက- ပိုင္ရွင္မေပးေသာ ပစၥည္းဘ႑ာကို ေအာက္ပါနည္းငါးမ်ိဳးျဖင့္ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး။
(က) ေထယ်ာ ၀ဟာရ- နံရံစသည္ ေဖါက္ထြင္းဖြင့္ျဖဲ၍ခိုးျခင္း၊ ေတာင္း တင္း ခိ်န္ အေလးစသည္တို႔ကို
စဥ္းလဲေကာက္က်စ္၍ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊
(ခ) ပသယွာ၀ဟာရ- ႏိုင္ထက္စီးနင္းျပဳ၍ယူျခင္း၊ ဓါးျပတိုက္ယူျခင္း၊ ပုန္ကန္ထၾကြ၍ယူျခင္း၊ မင္းစိုးရာဇာတို႔သည္ ရသင့္ေသာအခြင့္ထက္ အာဏာျပ၍ ပိုမိုေကာက္ခံျခင္းမ်ိဳး၊
(ဂ) ပရိကပၸါ၀ဟာရ- ဤ၌
၁- ဘ႑ာပရိကပၸ ေခၚ အထည္အလိပ္ကိုသာ ယူအံ့ဟူႀကံစည္လ်က္ အခန္းတြင္းသို႔၀င္သြားၿပီး ေမွာင္ထဲ၌
အထုပ္ႀကီးကိုထမ္းယူလာလ်က္ ၾကည့္ေသာအခါ အထည္မဟုတ္ဘဲ ခ်ည္ခင္ေတြျဖစ္ေနပါအံ့ ပါရာဇိကမက်၊
အထည္လိပ္ျဖစ္ေနပါက ပါရာဇိကက်၏။
၂- ၾသကာသပရိကပၸ ေခၚ အရပ္ျဖင့္ ပိုင္းျခားႀကံစည္၍ခိုးျခင္းကား ဤျခံ၀င္းအတြင္း၌
ငါ့ကိုေတြ႕ျမင္ပါမူ ဤပစၥည္းဥစၥာကို ဤျခံ၀င္းအတြင္း၌လွည့္လည္ရင္း ၾကည့္႐ႈရန္ကိုင္လာသေယာင္ေဆာင္၍
ျပန္ေပးလိုက္အံ့၊ အကယ္၍ တစ္စံုတစ္ေယာက္ႏွင့္မွ မေတြ႕ရပါမူ ခိုးယူသြားအံ့ဟူေသာအႀကံျဖင့္ ခုိးယူျခင္းမ်ိဳး၊
အပိုင္းအျခား လြန္သည္ႏွင့္ ပါရာဇိက၊
(ဃ) ပဋိစၦႏၷာ၀ဟာရ- ပန္းျခံ ေရခ်ိဳးဆိပ္စသည္တို႔၌ သူတစ္ပါးခြၽတ္ခ်ထားေသာ ဘ႑ာကို ခိုးလိုစိတ္ႏွင့္
ေနာက္မွယူအံ့ဟုႀကံလ်က္ ေျမမႈန္႔ ျမက္မႈိက္စသည္တို႔ျဖင့္ ဖံုးအုပ္ထားၿပီး ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊
(င) ကုသာ ၀ဟာရ- မဲလိပ္ စာေရးတံစသည္တို႔ကို မိမိသို႔အေကာင္းရရန္ႀကံစည္လ်က္ တစ္စံုတစ္ခုေသာ နည္းပရိယာယ္ျဖင့္ ခိုးယူျခင္းမ်ိဳး၊ ေထယ်ာ ၀ဟာရ ပဥၥကၿပီး၏။

ခိုးျခင္းပေယာဂမ်ိဳး ၆-ပါး။ ။
(၁) သ ဟတၳိက- ကိုယ္တိုင္ခိုးျခင္း၊
(၂) အာဏတၱိက-ေစခိုင္း၍ ခိုးျခင္း၊
(၃) နိသဂၢိက- ေနရာေရႊ႕ေျပာင္းပစ္လႊင့္ခိုးျခင္း၊
(၄) ထာ၀ရ- တင္း ေတာင္း လိမ္ ခ်ိန္လိမ္စသည္ျပဳ၍ခိုးျခင္း၊
(၅) ၀ိဇၨာမယ- အေမ့ အဟန္႔စေသာ အတတ္ပညာျဖင့္ခိုးျခင္း၊
(၆) ဣဒၶိမယ- တန္ခိုးျဖင့္ ခိုးျခင္း။

ခိုးသားဓါးျပႀကီးတို႔ လိုက္နာေစာင့္ထိန္းသည့္ အဂၤါ ၈-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္တို႔ကို (သူခိုးဓါးျပႀကီးတို႔ လိုက္နာ ေစာင့္ထိန္းသည့္ အဂၤါ ၈-ပါး)၌ ၾကည့္ပါ။

ခိုးသားဓါးျပတို႔ မွီခိုအားထားရာမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္တို႔ကို (သူခုိး ဓါးျပ သူပုန္တို႔ မွီခိုအားထားရာႀကီး ၅-ပါး)၌ ၾကည့္ပါ။

ခိုက္ရန္ျဖစ္ေၾကာင္းတရား ၉-ပါး၊ တစ္နည္း ၁၀-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ရန္ၫိုးဖြဲ႕ေၾကာင္းတရား ၁၀-ပါး) ဟူေသာ စကားရပ္၌ၾကည့္ပါ။

ေခတ္ ၃-ပါး။ ။ ဥပရိပဏၰာသ။ ပါ။ ၁၁၀။ ႒။ ၇၉။ ပါရာဇိကဏ္။ ႒။ ၁၂၉။ အဂုၤတၱရ။ ႒။ ပ-အုပ္။ ၃၅၈။ သေမၼာဟ၀ိေနာဒနီ။ ၄၁၁- တို႔၌႐ႈပါ။ ဗုဒၶဘုရားသခင္ႏွင့္စပ္ေသာ နယ္ပယ္သံုးပါးကို ဆိုသည္။
(၁) ဇာတိေခတ္ ပဋိသေႏၶေနေသာခါ တုန္လႈပ္သည့္ စၾကာ၀ဠာတစ္ေသာင္းတိုက္ အတြင္းကိုေခၚသည္၊
(၂) အာဏာေခတ္-ဓမၼစက္ အာဏာေတာ္ျပန္႔ႏွံ႕ရာ စၾက၀ဠာကုေဋတစ္သိန္းအတြင္းကိုေခၚသည္။
(၃) ၀ိသယေခတ္- သဗၺၫုတ Óဏ္ေတာ္ျမတ္၏ က်က္စားရာ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔ကိုေခၚသည္။

ေခါင္းေလာင္းႀကီး ၁၀-လံုး။ ။ ကမၻာေက်ာ္ေခါင္းေလာင္းႀကီးမ်ားဟု (ပီးရာ့စ္- စြယ္စံုက်မ္း၊ ႐ုပ္စံုသစ္-စြယ္စံုက်မ္း၊ ျမန္မာ့- စြယ္စံုက်မ္း၊ ၀ွစ္တကာအယ္လ္မင္နစ္) စသည့္ ကမၻာ႔စာေပ၀င္ ထင္ရွားေသာက်မ္းစာအုပ္ႀကီးမ်ားမွ ထုတ္ႏုတ္ေဖၚျပသည္။
http://www.dartingtoncarillon.org/2008/05/bell-design-worldwide.html
http://musiced.about.com/b/2007/03/07/famous-bells-of-the-world.htm
၁။ ဇာကိုလိုေကာလ္-ေခၚ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ ဆိုဗီယက္သမၼတႏိုင္ငံ၌ ၁၇၃၃-ခုႏွစ္၌သြန္းေလာင္းသည္၊ အေလးခ်ိန္ တန္ (၂၀၀)မွ် ပမာဏရွိ၍ ပိႆာခ်ိန္ (၁၂၈၀၀၁)မွ် ရွိေလသည္၊ အျမင့္ (၁၉)ေပ၊ ၃-လက္မ၊ ထိပ္၀ (၂၂)ေပ၊ ဒု ၂-ေပရွိသည္ဟူ၏။ ၎င္းကို ေခါင္းေလာင္းဘုရင္ႀကီးဟုလည္း ေခၚဆိုၾကကုန္သည္။
၂။ ဆိုဗီယက္သမၼတႏိုင္ငံ၊ လီနင္ဂရက္ၿမိဳ႕အနီး ကရာ့စႏိုဗာဒါရက္စ္ၿမိဳ႕၌ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ အေလးခ်ိန္ (၁၇၁)ရွိသည္၊ ပိႆာခ်ိန္အားျဖင့္ (၁၀၉၄၄၀)ရွိ၏။
၃။ ဆိုဗီယက္သမၼႏိုင္ငံ ေမာ္စကိုၿမိဳ႕၌ပင္ရွိေသာေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ အေလးခ်ိန္တန္ (၁၁၀)ရွိသည္၊ ပိႆာခ်ိန္ (၇၀၄၀၀)ရွိသည္။
၄။ မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၁၇၀)ခုႏွစ္၊ ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္က သြန္းေလာင္းသည္၊ အေလးခ်ိန္ (၈၇)တန္ ပိႆာခ်ိန္ (၅၅၆၈၁)ဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္၊ အျမင့္ေပ (၂၀) ၃- လက္မ၊ အ၀န္း (၁၆)ေပ၊ ၉-လက္မ၊ ဒု ၆-လက္မမွ ၁၂-လက္မအထိရွိသည္၊ သို႔ေသာ္ ျမန္မာတို႔၏ ႏႈတ္ဖ်ား၌ "မမင္းျဖဴမွန္မွန္ေျပာ" ဟု (၅၅၅၅၅၅)ပိႆာခ်ိန္အားျဖင့္ ငါးသိန္း ငါးေသာင္း ငါးေထာင္ ငါးရာ ငါးဆယ္ ငါးပိႆာမွ် ပမာဏျပဳၾကကုန္၏။
၅။ ဂရိတ္ဘဲလ္ေခၚ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ တ႐ုတ္ျပည္သူ႔သမၼတႏိုင္ငံ ပီကင္းၿမိဳ႕၌ရွိသည္၊ အေလးခ်ိန္ ၅၃-တန္ျဖစ္၍ ပိႆာခ်ိန္ (၃၃၉၂၀)မွ် ရွိေလသည္။
၆။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ ကြိဳင္ဒြန္ၿမိဳ႕၌သြန္းေလာင္း၍ နယူးေယာက္ၿမိဳ႕ ျမစ္ဆိပ္ကမ္း ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္း၌ ထားရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး (၂၅)တန္ရွိ၍ ပိႆာခ်ိန္ (၁၆၀၀၀)ရွိလ်က္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ၌ အႀကီးဆံုး ေခါင္းေလာင္းျဖစ္သည္ ဟူ၏။
၇။ အင္ပါရာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ ျပည္သူ႔သမၼဂ်ာမနီႏိုင္ငံ ကိုလံုးၿမိဳ႕၌ရွိသည္၊ အေလးခ်ိန္ (၂၄)တန္၊ ပိႆာခ်ိန္ (၁၅၃၆၀)ရွိသည္၊ ထိုေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ သမိုင္းဆက္ကား ၁၈၇၀-၇၁ ခုႏွစ္စစ္ပြဲ၌ ျပင္သစ္တို႔ထံမွ ယူေဆာင္လာသည့္ အေျမႇာက္ႀကီး ၂၂-လက္မွ သတၳဳမ်ားကိုက်ိဳ၍ ေခါင္းေလာင္းသြန္းလုပ္ရာ အေလးခ်ိန္ (၂၇)တန္ရွိေသာ အင္ပါရာေခါင္းေလာင္းႀကီး အမည္တြင္ခဲ့ဖူးသည္၊ ထို႔ေနာက္ဂ်ာမနီတြင္ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္မ်ားလုပ္ရန္ သတၳဳမ်ားလိုေနျပန္၍ ထိုေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ၁၉၁၇-ခုႏွစ္၌ က်ိဳလိုက္ရၿပီး ၁၉၂၃-ခုႏွစ္၌ အသစ္တဖန္ ျပန္လည္သြန္းလုပ္ၾကျပန္ရာ (၂၄)တန္သာရွိေတာ့သည္ဟူ၏။
၈။ တ႐ုတ္ျပည္သူ႔သမၼတႏိုင္ငံ နန္ကင္းၿမိဳ႕ေတာ္၌ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ အေလးခ်ိန္ (၂၂)တန္ ရွိ၍ ပိႆာခ်ိန္ (၁၄၀၈၀) ရွိေလသည္။
၉။ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ လန္ဒန္ၿမိဳ႕၊ စိန္ေပါလ္ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္း၌ထားရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ အေလးခ်ိန္ ၁၇-တန္မွ် ပမာဏရွိ၍ ပိႆာခ်ိန္ (၁၀၈၈၀)မွ် ရွိေလသည္။
၁၀။ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ ၀က္စ္မင္နစ္စတာၿမိဳ႕၊ ပါလီမန္လႊတ္ေတာ္ (ဘစ္ဘင္)နာရီစင္ႀကီး၌ ထားရွိ
ေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၊ အေလးခ်ိန္ (၁၃)တန္ခြဲရွိ၍ ပိႆာခ်ိန္ (၈၆၄၀)မွ် ပမာဏရွိသည္၊ ထိုေခါင္းေလာင္းသံျဖင့္ ဂနင္းနစ္စံေတာ္ခ်ိန္ ကို လန္ဒန္ၿမိဳ႕ရွိ ဘီ-ဘီ-စီအသံလႊင္းဌာနမွ ႏိုင္ငံတကာသို႔ အသံလႊင့္ေပးေနသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ ဤမွ် ႀကီးက်ယ္သည့္ေခါင္းေလာင္းႀကီးမ်ား၏အေလးခ်ိန္ကို အတိအက် ရႏိုင္မည္မဟုတ္ေပ၊ စတင္ သြန္းေလာင္းစဥ္က အခ်ိန္ပမာဏကိုျပျခင္းသာျဖစ္၍ သြန္းလုပ္ၿပီးေသာအခါ ယုတ္ေလ်ာ့မႈမ်ား ရွိေပလိမ့္မည္။

ေခါဘဏီအျပား မ်ိဳး ၅-ပါး၊ တပ္သားဖြဲ႕ပံုအဘယ္နည္း။ ။ စာေပ၌ 'ေခါဘဏီ'ဟု မေခၚ၊ 'အေကၡာဘိဏီ' ဟုေသာ ေခၚ၏၊ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အေကၡာဘိဏီမ်ိဳး ၅-ပါး)၌ ႐ႈပါ။

ခဲဘြယ္မ်ိဳးျပား၊ ၁၂-ပါး၊ ဘုရားပညတ္ခ်က္။ ။ ဗုဒၶဘာသာရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ေဘာဇဥ္ႏွင့္ျခားနားသည့္ စားဘြယ္ေ၀ါဟာရတစ္မ်ိဳး။ ၀ိနည္းပါစိတ္အ႒ကထာ။
(၁) မူလ ခါဒနီယ- စားေကာင္းေသာ သစ္ျမစ္ ခဲဘြယ္မ်ား၊ ပံု- နပဲ, ၾကြက္, နေပါင္းစသည္မ်ိဳး၊
(၂) ကႏၵ ခါဒနီယ- သစ္ဥသစ္ဖုခဲဘြယ္မ်ား၊ ပံု- ေပါက္ဥ, ကန္ဇြန္းဥ, ေမ်ာက္ဥ, စသည္မ်ား၊
(၃) မုဠာလ ခါဒနီယ- ၾကာစြယ္, ၾကာရင္းမ်ိဳး၊
(၄) မတၳက ခါဒနီယ-အေညႇာင့္ခဲဘြယ္မ်ား၊ ပံု- ထန္းျမစ္ေညႇာင့္စသည္မ်ိဳး၊
(၅) ခႏၶ ခါဒနီယ- ပင္စည္ခဲဘြယ္မ်ား၊ ပံု- ၾကံပင္ စသည္မ်ိဳး၊
(၆) တစ ခါဒနီယ- အခြံအေခါက္ခဲဘြယ္မ်ား၊
(၇) ပတၱ ခါဒနီယ- အရြက္, သစ္ရြက္ ခြဲဘြယ္မ်ိဳး၊
(၈) ပုပၹ ခါဒနီယ- အပြင့္ သစ္ပြင့္ ပန္းပြင္းခဲဘြယ္မ်ိဳး၊
(၉) ဖလ ခါဒနီယ-အသီးအႏွံခဲဘြယ္မ်ိဳး၊
(၁၀) အ႒ိ ခါဒနီယ- သစ္ေစ့ အဆန္ျဖစ္ေသာ ခဲဘြယ္မ်ိဳး၊ ပံု- သစ္ဆိမ့္ç ဗာတံ စသည္မ်ား
(၁၁) ပိ႒ ခါဒနီယ- မံု႔ခဲဘြယ္ေခၚ ပဲ, ဂ်ံဳ, ေျပာင္းမႈန္႔တို႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ေသာမံု႔မ်ား၊
(၁၂) နိယ်ာသ ခါဒနီယ- သစ္ပင္မွထြက္ေသာ အေစးခဲဘြယ္မ်ိဳး၊ ပံု-ဟိဂႋုလ္ စသည္မ်ား။

ခ်က္ကို လက္ျဖင့္သံုးသပ္၍ သေႏၶတည္သူ ၂-ေယာက္။ ။ ပိဋကတ္ေတာ္၌ထင္ရွားေသာ
ပုဂိၢဳလ္ထူးမ်ား ျဖစ္သည္။
(၁) ဒုကူလရေသ့ က ပါရိကာရေသ့မ၏ခ်က္ကို လက္်ာလက္ျဖင့္သံုးသပ္၍ "သု၀ဏသာမ"ေခၚ သု၀ဏၰသွ်မ္ သတို႔သား သေႏၶတည္သည္၊
(၂) မာတဂၤရေသ့သည္ ပုေဏၰးမ၏ခ်က္ကို လက္်ာလက္ျဖင့္သံုးသပ္၍ မ႑ဗ်လုလင္ သေႏၶရသည္ ဟူ၏။

ခ်စ္ၾကည္အပ္စြာ၊ မ်ိဳး ၁၀-ျဖာ၊ လိုက္နာဘယ္သို႔က်င့္မည္နည္း။ ။ ၾသ၀ါဒထူးပ်ိဳ႕၌ ခ်စ္ၾကည္ရာသည္ဆယ္ပါးကိုဤသို႔က်င့္ေဆာင္ရန္ မိန္႔ၾကား၏။ ခ်စ္ၾကည္ရာသည္ ဆယ္ပါးမည္ကား၊
(၁) ေသြးရည္ရင္ႏွစ္၊ သားကိုခ်စ္က၊ က်ိဳးျပစ္ျပသ၊ ဆံုးမႏိုင္ေစ၊
(၂) အိမ္ေနမယား၊ ခင္ပြန္းအားကို၊ ႐ႈစားၾကင္ကြၽမ္း၊ စူးစမ္းေျမာ္တင္း၊ စိုင္းျပင္းႏိုင္ေစ၊
(၃) ႐ိုေသအပ္လွ၊ မိႏွင့္ဖကို၊ ေဒါသျပစ္ေ၀း၊ ခ်စ္ျမတ္ေလးက၊ လုပ္ေကြၽးတမူ၊ ေမြးျမဴျပဳစု၊ ၾကည့္႐ႈႏိုင္ေစ၊
(၄) သွ်င္ဧကရာဇ္၊ မင္းကိုခ်စ္က၊ ပုဆစ္တုပ္ပ်ပ္၊ ျမဲၾကပ္ထံပါး၊ ခစားႏိုင္ေစ၊
(၅) တြက္ေရရွည္ၾကာ၊ သံသရာကို၊ ေမတၱာေထာက္ပံ့၊ ခ်စ္ပန္းပ်ံ႕က၊ ႏူးညံ့စိတ္ေစ၊
(၆) ကြၽန္ေျခြေရြကို၊ အေသအခ်ာ၊ ခ်စ္ၾကင္နာက၊ ဥစၥာေပးကမ္း၊ ဖံုးလြမ္းႏိုင္ေစ၊
(၇) ေဖၚေရြသင္းပင္း၊ အိမ္နီးခ်င္းကို၊ ေရာင္းရင္းဆံလွံ၊ ေမတၱာက်ံက၊ သည္းခံႏုိင္ေစ၊
(၈) ေဆြခင္ပြန္းကို၊ ခ်စ္ၾကည္ညိဳမူ၊ ယြင္းယိုမရွိ၊ သတိျမဲေစ၊
(၉) မ်ိဳးေဆြတို႔အား၊ ခ်စ္ၾကည္ျငားက၊ သြားလား တက္သက္၊ ေပါင္းဖက္ႏိုင္ေစ၊
(၁၀) ေရေျမကြဲျပား၊ ရင္ေ၀းသားကို၊ ေဆြ၀ါးအယွည့္၊ ခ်စ္အားျပည့္က၊ ႐ႈၾကည့္ေျမာ္ငန္း၊ ႏႈတ္ဆက္ခြန္းျဖင့္၊
ေမးျမန္းႏိုင္ေစ၊ ခြဲေ၀ မွာထား၊ သည္ဆယ္ပါးကို၊ ခ်စ္အားရွိက ျမဲလံု႔လ။

ခ်စ္ႀကိဳက္ စြဲလမ္း၊ တမ္းတ လြမ္း၊ ၅-ခဏ္း သံသဂၢ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သံသဂၢမ်ိဳး ၅-ပါး)ဟူေသာ ျပႆနာ၌ ေျဖဆိုမည္။

ခ်စ္ခင္ရင္းႏွီးမႈ ေၾကာင္းရင္း ၃-ပါး။ ။ ပါရာဇိကဏ္ အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၃၅။ သုတၱနိပါတ္အ႒ကထာ။ ဒု-အုပ္ ၂၄၇။ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး ၾကည္ႏူးခင္မင္ျခင္းအေၾကာင္းတရား သံုးပါး။
(၁) ပုေဗၺ၀ သႏၷိ၀ါသ-ေရွးဘ၀က အတူတကြေနထိုင္ေပါင္းသင္း သီတင္းသီလတူမွ်စြာ ျပဳခဲ့မႈေၾကာင့္တစ္ပါး။
(၂) ပတၳနာ ကမၼ-မ်က္ႏွာျမင္ခ်စ္ခင္ပါေစဟု သူ၏ေကာင္းမႈတစ္ခုခု၌ ဆုေတာင္းျပဳျခင္းေၾကာင့္တစ္ပါး။
(၃) ပစၥဳပၸႏၷ ဟိတ-ယခုမ်က္ေမွာက္ဘ၀ခရီး၌ သူ၏အက်ိဳးစီးပြားကို လုိလားေဆာင္ရြက္ေပးမႈေၾကာင့္ တစ္ပါး။

ခ်မ္းသားႀကီး ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သုခႀကီး ၄-ပါး)မွာ ႐ႈပါ။

ခ်မ္းသားမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ကမၻာသားမ်ားအတြက္ ခ်မ္းသားေရးဟုသမုတ္အပ္ေသာတရား သံုးပါး၊ သို႔ေသာ္ အိုနာေသေဘးမလြတ္ ခ်မ္းသာတုသာျဖစ္၏။
(၁) လူ႔ခ်မ္းသာ- လူ႔ဘ၀ စည္းစိမ္ခ်မ္းသာဟူသမွ်၊
(၂) နတ္ခ်မ္းသာ- နတ္ျပည္ေျခာက္ထပ္ နတ္တို႔ခ်မ္းသာ၊
(၃) ျဗဟၼာခ်မ္းသာ- ျဗဟၼာ ၂၀-ရွိ ခ်မ္းသာမႈမ်ား။

ခ်မ္းသာမ်ိဳး ၃-ပါး၊ တစ္နည္း။ ။ ၎င္းသံုးပါးကား တစ္ခုထက္တစ္ခု ပို၍ခ်မ္းသာစစ္ျဖစ္၏။
(၁) စ်ာန္ခ်မ္းသာ- စ်ာနသုခမ်ိဳး၊
(၂) မဂ္ ဖိုလ္ခ်မ္းသာ -မဂၢသုခ ဖလသုခမ်ိဳး၊
(၃) နိဗၺာန္ခ်မ္းသာ- ခ်မ္းသာတကာတို႔၏အထြတ္အထိပ္ခ်မ္းသာမ်ိဳး။

ခ်သံေခၚျငား၊ ၁၈-ပါး၊ သင္ၾကားကဗ်ာ အဘယ္နည္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ဘယ္သံ ၁၈-ပါး)၌ ႐ႈပါ။

ခ်ီးေျမႇာက္ျခင္း ၂-မ်ိဳး။ ။
(၁) ပစၥယာႏုဂၢဟ- ပစၥည္းေလးပါးႏွင့္ လႉဒါန္းေပးကမ္းခ်ီးေျမႇာက္ျခင္း၊
(၂) ဓမၼႏုဂၢဟ-တရားဓမၼသင္ၾကားျပသဆံုးမေပးျခင္း၊ က်င့္ႀကံအားထုတ္ျခင္း။
မွတ္ခ်က္။ ။ သားသနာေတာ္၌ ၎င္း ၂-မ်ိဳးႏွင့္ကင္းကြာက မႀကီးပြားႏိုင္ေခ်၊ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္ ပါဠိေတာ္။ ၇၅။ ၎င္း။ ႒။ ၂၇၅-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။

ေခ်ာပစ္ကုန္းတိုက္သူ၏အျပစ္မ်ိဳး ၇-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ပိသုဏ၀ါစာကံ၏ မေကာင္းက်ိဳး ၇-ပါး)၌ ႐ႈပါေလ။

ျခေသၤ့မ်ိဳး ၄-ပါး။ တစ္နည္း ၅-ပါး။ ။ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္။ ပါ။ ၇၀။ ႒။ ၂၆၁။ စတုကဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၃၄၂။ ႒။ ၂၉၁-၂၉၂ စသည္တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ သုေတသီတို႔အတြက္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္မွ်ျပထားသည္။
(၁) တိဏသီဟ ေျပာက္ၾကားေသာ ကိုယ္ေရအဆင္းရွိေသာ ႏြားမႏွင့္တူသည့္ ျမက္စားျခေသၤ့မ်ိဳး၊
(၂) ပ႑ဳ သီဟ- ေဖ်ာ့ေသာ သစ္ရြက္ေလ်ာ္အဆင္းရွိ၍ သားစားျခေသၤ့မ်ိဳး၊ ရန္ကုန္တိရိစၦာန္႐ံု၌ရွိေသာ ျခေသၤ့မ်ိဳး၊
(၃) ကာလသီဟ-မည္းနက္ေသာအဆင္းရွိ၍ ျမက္ႏွင့္သားေသေကာင္မ်ားကိုသာစားေလ့ရွိေသာ ျခေသၤ့နက္မ်ိဳး၊
(၄) ေကသရသီဟ-သားေကာင္အရွင္မ်ားကိုသာ ဖမ္းယူစားေသာက္ေလ့ရွိေသာ ျခေသၤ့မ်ိဳးကား နီရဲေသာႏႈတ္သီးဖ်ား အျမီးဖ်ားရွိ၏၊နီျမန္းေသာအေရအဆင္းသံုးခုတို႔သည္ ဦးေခါင္းမွစ၍ ေက်ာက္ကုန္းလယ္သို႔ေရာက္ေအာင္ ဆင္းသြားလ်က္ ခ်က္၌ လက္်ာရစ္ပတ္ေခြကာ တည္ေန၏၊ ၎င္း၏လည္ဆံေမြႊးတို႔ကား ေရႊကြန္ယက္ ကမၺလာတို႔ျဖင့္ ျခံရံဆင္ျမန္းထားသကဲ့သို႔ရွိ၏၊ ထိုမွၾကြင္းေသာ အရပ္အစိတ္အပိုင္းတို႔ကား ပြတ္သစ္စခ႐ုသင္းကဲ့သို႔ ျဖဴ၀င္းစင္ၾကယ္လ်က္ရွိ၏၊ ၎င္းသည္ အစာငတ္၍အသက္ေသမည္ပင္ျဖစ္ေစကာ သားေသေကာင္ႏွင့္ ျမက္သစ္ရြက္တို႔ကို ဘယ္အခါမွ်မစားေသာက္ေခ်၊
(၅) မႏုသီဟေခၚ နရသီဟ- ျခေသၤ့မ်က္ႏွာႏွင့္ လူ၏ကိုယ္သဏၭန္ရွိ၏၊ အ၀တ္တန္ဆာ ဆင္ယင္၏၊ ၎င္းတို႔ကား အခါခပ္သိမ္းရွိေနသည္မဟုတ္၊ ျမတ္စြာဘုရားပြင့္ရွိေတာ္မူေသာကာလ၌ ျဖစ္ရွိသည္ဟု မွတ္ရမည္၊ ထို႔ေၾကာင့္ ျခေသၤ့မ်ိဳး ၄-မ်ိဳးသာ ေရတြက္႐ိုးျပဳၾကကုန္သတတ္။

ေျခေတာ္ရာ ၃-ဆူ။ ။ ဘုရားရွင္၏ အျမဲတည္ေနေသာ ေျခေတာ္ရာေစတီျမတ္ ၃-ဆူ။ လကၤာဒီပေခၚ သီဟိုဠ္ကြၽန္း၌ တစ္ဆူ၊ ေယာနကရ႒ေခၚ ဇမၺဴဒိပ္ကြၽန္း၌ ၂-ဆူ၊ ေပါင္း ၃-ဆူ။

ေျခာက္ဆယ့္ႏွစ္ပါးေသာ မိစၦာဒိ႒ိ။ ။ ဤ၌ အက်ဥ္းမွ်သာျပလိုက္သည္၊ သုတ္သီလကၡန္။ ပါ။ ၉၅။ ၎င္း။ ပါ။ ၂၈။ ႒။ ၁၀၉။ ၎င္း။ ပါ။ ၃၆။ ႒။ ၁၁၃။ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္။ ပါ။ ၃၇။ ႒။ ၂၄၈။ ဥပရိပဏၰာသ။ ပါ။ ၁၈။ ႒။ ၁၀-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါေလ။
(က) သႆတ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၄-ပါး၊
(ခ) ဧကစၥ သႆတ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၄-ပါး၊
(ဂ) အႏၲာနႏၲ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၄-ပါး၊
(ဃ) အမရာ ၀ိေကၡပ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၄-ပါး၊
(င) အဓိစၥ သမုပၸႏၷ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၂-ပါး၊
(စ) ဥဒၶမာ ဃာတန သညီ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၁၆-ပါး၊
(ဆ) ဥဒၶမာ ဃာတန အသညီ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၈-ပါး၊
(ဇ) ဥဒၶမာ ဃာတန ေန၀သညီ နာသညီ ဒိ႒ိ၀ါဒ ၈-ပါး၊
(စ်) ဥေစၦဒဒိ႒ိ၀ါဒ ၇-ပါး၊
(ည) ဒိ႒ိဓမၼ နိဗၺာန ဒိ႒ိ၀ါဒ ၅-ပါး။

ေျခာက္ဆယ့္ေလးျဖာ၊ ေကာင္းျခင္းရာ၊ ကညာလွအပ်ိဳ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ေကာင္းျခင္း ၆၄-ရပ္)၌ ႐ႈပါ။

ေျခာက္ဆယ့္ေလးျဖာ၊ က်င့္၀တ္လာ၊ ဆရာ၀ိနည္းဓိုရ္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အႏု၀ဇၨက က်င့္၀တ္ ၆၄-ပါး)ဟူေသာ အေမး၌ ေျဖခဲ့ၿပီ။

ေျခာက္ပါးသီလ။ ။ ၀ိကာလ ေဘာဇနဆကၠသီလ ဟုလည္းေခၚ၏။
(၁) ပါဏာတိပါတာ၊
(၂) အဒိႏၷာဒါနာ၊
(၃) အျဗဟၼစရိယာ၊
(၄) မုသာ၀ါဒါ၊
(၅) သုရာေမရယ၊
(၆) ၀ိကာလ ေဘာဇနာ ေ၀ရမဏိ သိကၡာပဒံ သမာဒိ ယာမိ။

ေျခာက္ျပစ္ကင္းဟု၊ ေခၚဆိုျပဳ၊ ၆-ခုအဘယ္နည္း။ ။ မိန္းမမ်ား ႐ုပ္ဆင္းအဂၤါေရြးခ်ယ္ရာ၌ အျပစ္ေျခာက္ပါးကို ဆိုသည္၊ ၎င္းေျခာက္ပါးကိုတင္စား၍ ေနရာတကာ၌ ပမာထားေျပာဆိုၾကကုန္၏၊ ဓမၼပဒ မဟာဋီကာ
(၁) အတိထူလာ- ၀လြန္းသူ၊
(၂) အတိကိသာ- ပိန္လြန္းသူ၊
(၃) အတိ သုကၠာ- ျဖဴလြန္းသူ၊
(၄) အတိ တဏွာ- မည္းလြန္းသူ၊
(၅) အတိ ဒီဃာ- ရွည္လြန္းသူ၊
(၆) အတိ ရႆာ- ပုလြန္းသူ။

ေခြးတို႔အက်င့္ ၆-ပါး။ ။ လူတို႔နည္းယူစရာ ေခြးတို႔၏အက်င့္မ်ား၊ စာဏက်နီတိပ်ိဳ႕မွ ထုတ္ေျဖလိုက္သည္။ ေခြးတို႔ဟူသည္၊
(၁) အတည္တည္လွ်င္၊ အမည္မရွား၊ အစာမ်ားကို၊ ေသာက္စားႏိုင္လွ်င္း၊
(၂) အစာသြင္းလည္း၊ ခ်က္ျခင္းမွ်လြယ္၊ အနည္းငယ္မွ်၊ ၀မ္း၀ယ္ေရာက္က၊ ေနႏိုင္ၾက၏၊
(၃) ခဏျခင္း၀ယ္၊ အိပ္ေပ်ာ္လြယ္၍၊
(၄) တစ္သြယ္မွတ္ရန္၊ အႏိုးျမန္လ်က္၊
(၅) ထက္သန္အားသစ္၊ အရွင္ကိုခ်စ္၏၊
(၆) စင္စစ္ရဲရင့္ ဤေျခာက္ဆင့္ကို၊
အသင့္ယူငင္၊ တတ္ေအာင္သင္ေလာ့။

ေခြးမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ဘယေဆးအေခၚျဖစ္ေသာ အေပါင္းစကား။
(၁) ေပါက္ေခြး၊
(၂) ေခြးငယ္႐ိုင္းေခၚ ေခြးလည္းယား၊
(၃) ေခြးေတာက္ႀကီး၊
(၄) ေခြးေတာက္လိမ္၊
(၅) ေခြးေသးပန္းဟူ၏။

ခြဲထားစပ္မ်ား၊ မ်ိဳး ၂-ပါး၊ အသြားမည္သို႔ျခားသနည္း။ ။ ေအာက္ပါအတိုင္း ျခားနားၾကပါသည္။
(၁) သံတူ သတ္ခြဲ ေၾကာင္းလႊဲခြဲထား- အသံသာတူ၍ အကၡရာခ်င္းလည္းမတူ၊ အသတ္မတူ အေၾကာင္းအဓိပၸါယ္မတူေသာ ခြဲထားစပ္မ်ိဳး၊
ပံု-မင္းေပါင္း ၆-ဆက္၊ ႀကံလ်က္ဖမ္းငွာ၊ မတတ္'ရာ'လည္း၊ မာ'ယာ'ေဆာင္ျပ၊ ဥေဒါင္းမ၌၊ (မဃေဒ၀)
စေနာင့္စနင့္၊ ရွိႏွင့္ 'က်င္'ေသာ္၊ 'ၾကင္'ငါတို႔ကား၊ (ဇနကပ်ိဳ႕)
စြန္းနားသံုး 'ယွိ'၊ လံုးတိတိလည္း၊ တ'ရွိ'လည္းေကာင္း။ (ေနမိဘံုခန္း။)
(၂) သံတူ သတ္တူ ေၾကာင္းလြဲ ခြဲထား- အသံလည္းတူ ကာရန္အကၡရာလည္းတူ၍ အေၾကာင္းအဓိပၸါယ္ကြဲလဲေသာ ခြဲထားစပ္မ်ိဳး၊
ပံု- ဆယ္ဆူသီ'လ'၊ နိယမလည္း၊ ကာ'လ'ပိုင္းျခား၊ (မဃေဒ၀)
ေစ့စပ္ကုန္တြင္၊ ေအာင္စီ'ရင္'သည္၊ ဘု'ရင္'မ်ားခ်ာ၊ (သူဇာပ်ိဳ႕)
လ်ပ္ေပၚမည္း'နက္'၊ ေယာက္်ားပ်က္ႏွင့္၊ လက္'နက္'ေျမႇာက္ခ်ီ၊ (၀ိဓူရပ်ိဳ႕။)